Dzięki wielu pożądanym właściwościom azbest przez długi czas był wykorzystywany w budownictwie. Po latach okazał się jednak bardzo szkodliwym materiałem wywołującym nowotwory. Z tego względu zakazano stosowania azbestu do produkcji materiałów budowlanych, a dzięki specjalnemu programowi do 2032 roku elementy azbestowe mają całkowicie zniknąć z budynków. Pozostaje pytanie – w jaki sposób je usunąć, by było to bezpieczne?

Dlaczego azbest jest niebezpieczny?

Okazuje się, że materiał ten jest bardzo szkodliwy dla zdrowia ludzi i środowiska naturalnego. Główną przyczyną jest duże ryzyko wynikające z powstających pyłów, które tworzą się podczas erozji, uszkodzenia czy demontażu tych elementów. Zawierają one mikroskopijne drobiny włókien azbestowych, które mogą przenikać do dolnych dróg oddechowych. Są one tak małe, że organizm nie potrafi sobie poradzić z ich filtrowaniem i wydalaniem. Do najgroźniejszych typów pyłu tego rodzaju należą te, które zawierają cząsteczki o wielkości 20 μm, choć można znaleźć też takie, które są mniejsze niż 3 μm. Drobinki te potrafią zalegać w płucach przez dziesiątki lat, co w ogromnym stopniu przyczynia się do powstawania nowotworów – włókna azbestowe są bardzo silnym kancerogenem.

Dlaczego ten materiał zyskał taką popularność? W Polsce cementowo-azbestowe materiały budowlane intensywnie stosowano w latach 60. i 70. XX w. Oferowały wysoką wytrzymałość na warunki środowiskowe, wodo- i ognioodporność, zapewniały skuteczną izolację termiczną, a przy tym były znacznie tańsze, niż inne technologie. Dodatkowo, w krajach zachodnich szybciej niż w Polsce, zdecydowano się porzucić stosowanie tego materiału, dlatego to u nas zachodnie firmy znalazły licznych odbiorców, którzy chętnie go przyjmowali ze względu na znacznie obniżone ceny. W konsekwencji do dziś w Polsce według szacunków istnieje ponad 15 mln ton tego materiału, w tym 1,5 mld mkw azbestowych pokryć dachowych.

Azbest rodzi problemy również ze względu na trudności z jego bezpiecznym składowaniem. Bez właściwej opieki, zwłaszcza kiedy materiały tego typu są pozostawione na wolnym powietrzu – ulegają stopniowemu niszczeniu. Komponent cementowy może zanikać, co powoduje łatwiejsze przedostawanie się mikrowłókien do środowiska. Mogą być one bezpośrednią przyczyną chorób, takich jak pylica azbestowa (azbestoza), rak płuc i oskrzeli, międzybłoniaki opłucnej i otrzewnej, nowotwory krtani, żołądka, jelit i wiele innych. Dlatego też, aby skutecznie pozbyć się materiałów azbestowych, konieczne są profesjonalne metody utylizacji. Niestety w Polsce nadal brakuje składowisk śmieci, które są przygotowane na przyjęcie tego odpadu. W wyniku tego, obecność płyt azbestowych tuż przy płocie gospodarstwa domowego, jest w krajobrazie Polski dość często spotykanym widokiem.

W Polsce wstrzymano produkcję materiałów tego typu w 1998 roku. Wprowadzono też program usuwania elementów eternitowych czy zawierających azbest, którego celem jest ich całkowite pozbycie się do 2032 roku. Wiele gmin dofinansowuje proces wymiany azbestowych zadaszeń lub ich pozbycia się. Warto jednak mieć na uwadze szczegóły oferowanej pomocy. Na przykład program „Wolni od azbestu” przewiduje demontaż i wywóz, ale nie sam wywóz składowanych niebezpiecznych odpadów. Mimo wszystko, dla własnego bezpieczeństwa, nawet bez wsparcia instytucji warto zadbać o ekologiczne i profesjonalne pozbycie się eternitu z posesji.

Ocena i zgłoszenie chęci usunięcia azbestu

Każde usunięcie elementów budowlanych zawierających azbest powinno być poprzedzone kontrolą ich stanu. Na tej podstawie powstaje “ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest”, zgodnie z którą ustala się stopień pilności prac – pierwszy wymaga niezwłocznego usunięcia szkodliwych elementów. Następnym etapem jest zgłoszenie planowanych działań wojewodzie lub staroście, co należy do właściciela budynku czy użytkownika wieczystego. Wykonawca powinien z kolei dostarczyć powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego i okręgowemu inspektorowi pracy zgłoszenie, zawierające niezbędne elementy takie jak termin rozpoczęcia i zakończenia prac czy liczbę pracowników, którzy będą mieć kontakt z azbestem.

Jak przebiega utylizacja azbestu? Krok po kroku

Wszystkie prace mające na celu usunięcie elementów budowlanych, w których gęstość azbestu jest mniejsza niż 1000 kg/m³ lub zawierających krokidolit, muszą być pod stałym nadzorem technicznym. Prace powinny być też wykonywane z zachowaniem warunków ochrony pracowników i środowiska, co ustala plan prac. Wykonawca powinien więc:

  • stosować osłony uniemożliwiające przenikanie azbestu do środowiska,
  • zachować zasady dotyczące odgrodzenia terenu prac w taki sposób, by nie zagrażały osobom pieszym i były prowadzone w bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych,
  • umieszczać tablice informujące o prowadzonych pracach, których przykładowa treść powinna brzmieć: “Uwaga! Zagrożenie azbestem”,
  • zachować w budynku wszelkie środki ostrożności zabezpieczające przed pyleniem i azbestem – uszczelnienie zabezpieczeń zawartych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
  • codzienne usuwać pyły, które powstają podczas prac – należy robić to na mokro, bądź przy użyciu podciśnieniowego odkurzacza,
  • izolować pomieszczenia, w których zmierzy się przekroczenie dopuszczalnych wartości stężeń pyłu azbestowego,
  • poddawać swoich pracowników czyszczeniu w komorze dekontaminacyjnej, jeśli usuwany pył przekracza dopuszczalne wartości stężenia, zapoznać swoich pracowników z zasadami BHP i planem prac.

Należy zachować szczególną dbałość o to, by azbest nie przeniknął do środowiska. Takie ryzyko minimalizuje używanie sprzętów do demontażu, które wcześniej zostały nawilżone wodą, próba unikania naruszenia wyrobów, monitoring stężenia pyłu azbestu czy zabezpieczanie zdemontowanych elementów, odpowiednie ich przechowywanie ustalone w ustawie o odpadach i właściwa klasyfikacja zgodna z katalogiem odpadów.

Przy wynajmowaniu firmy utylizującej azbest powinno się zwrócić uwagę na to, czy posiada ona zezwolenie na transport odpadów niebezpiecznych – konieczne w przypadku elementów budowy zawierających tę substancję. Ponadto taki wykonawca po zakończeniu prac powinien wystawić nam kartę przekazania odpadów i kartę ewidencji odpadów.

Szczegółowe przepisy dotyczące bezpiecznego usuwania elementów zawierających azbest nasuwa słuszne przypuszczenia, że ich utylizacja jest równie skomplikowana, co proces usunięcia. Szczegółowe przepisy wymagają na wykonawcach tego rodzaju usług szczególnego postępowania z azbestem, które uniemożliwi jego przenikanie do środowiska. Proces pozbycia się elementów budowlanych zawierających ten surowiec jest na tyle skomplikowany i niebezpieczny, że pod żadnym pozorem nie wolno podejmować się tego samodzielnie. Firmy oferujące takie usługi mają niezbędne doświadczenie i sprzęty, które zapobiegną narażaniu ludzkiego zdrowia i środowiska naturalnego na niekorzystne działanie pyłu azbestowego.